Lạm phát thấp: Mừng hay lo?

Bây giờ cần phải khôi phục niềm tin giới tiêu dùng, thay vì lạc quan vì lạm phát thấp.

Tổng cục Thống kê vừa công bố chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tháng 10/2014 tăng 0.11% so với tháng trước và tăng 3.23% so với cùng kỳ năm trước. So với đầu năm, CPI tháng 10 chỉ tăng 2.36%, mức tăng thấp nhất trong vòng 11 năm qua. Lạm phát cơ bản (so với cùng kỳ) ở mức 3.09% trong tháng 10/2014 tiếp tục xu hướng giảm kể từ đầu năm.

Điều này là nên mừng hay lo? Thực tế, có lý do để lo lắng về những gì đang xảy ra.

Cựu Chủ tịch Fed, Ben S. Bernanke từng cảnh báo rằng: "Lạm phát thấp là không tốt cho nền kinh tế vì lạm phát rất thấp làm tăng nguy cơ giảm phát, mà có thể gây ra trì trệ cho nền kinh tế" (Nguyên văn: Low inflation is not good for the economy because very low inflation increases the risks of deflation, which can cause an economy to stagnate). Hiện nay, cả châu Âu và Nhật Bản đang phải hứng chịu nạn giảm phát còn nguy hiểm hơn cả lạm phát. Một tỷ lệ lạm phát thấp thường đi kèm với kịch bản tăng trưởng trì trệ, mà có thể nền kinh tế Việt Nam đang gặp phải.

Tại cuộc họp báo ngày 6/10/2014 về Báo cáo cập nhật khu vực Đông Á - Thái Bình Dương, Ngân hàng Thế giới (WB) cho rằng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam ước tính khoảng đạt 5.4% trong năm nay và khó có thể vượt qua mức 5.5% trước năm 2016. Đó là mức tăng trưởng dưới tiềm năng đối với một nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam.

Với mức tăng trưởng kinh tế hiện tại thấp hơn nhiều so với các năm trước, kinh tế Việt Nam có thể đang ở trong giai đoạn mà kinh tế gọi là "disinflation" (thiểu phát), tức là ở giữa hai trường hợp lạm phát và giảm phát. Đó và dấu hiệu của sự xoay chuyển từ lạm phát qua giảm phát (Việt Nam chưa rơi vào giảm phát), là khi đà tăng trưởng sản xuất sút giảm liên tục đi cùng nạn lạm phát, mà dẫn đến hiện tượng trong kinh tế gọi là "suy phát" (stagflation), tức là sản xuất trì trệ đình đốn mà vẫn bị cái bóng của lạm phát đe dọa mà có thể gọi là "lạm phát niềm tin do tâm lý".

Lý do là khi người tiêu dùng thấy hàng hóa có vẻ giảm giá liên tục thì có xu hướng chờ đợi, tạm hoãn mua để chờ giá sẽ giảm hơn nữa. Khi người tiêu dùng chần chừ mua như vậy thì nhà sản xuất bị tồn kho ế ẩm và khi kéo dài thì đến hạn trả nợ ngân hàng nên phải tìm cách bán tháo, có nghĩa là muốn bán còn rẻ hơn nữa. Và dẫn đến hậu quả là cả nhà sản xuất, tức doanh nghiệp, và người tiêu thụ đều “tắc”, khiến kinh tế tuy không "suy trầm" (recession) vì tăng trưởng thấp mà có thể sẽ bị "depression" (suy thoái), là không tăng nữa mà còn giảm.

Hiện nay, các ngân hàng thương mại liên tục hạ lãi suất thấp. Đó là điều tốt, nhưng khi tiền bơm ra lại không đẩy mạnh được vào đầu tư cho sản xuất, và ngân hàng dư thanh khoản vì thiếu doanh nghiệp và người dân đi vay để đưa tiền vào kinh tế, dẫn đến nạn ách tắc thanh khoản, nên các ngân hàng lại đem tiền mua trái phiếu làm nơi trú ẩn an toàn để kiếm lãi. Gặp trường hợp này có thể là vì giới tiêu dùng và các nhà sản xuất vẫn chưa thấy một tín hiệu tin tưởng vì thiếu niềm tin. Cho nên, bây giờ cần phải khôi phục niềm tin giới tiêu dùng, thay vì lạc quan vì lạm phát thấp.

Phạm Quốc Hoàng - William D. Dudle